خلاصه پرسش
علت گفتن سه سلام در پایان نماز چیست و سلام دوم و سوم خطاب به چه کسانی است؟
پرسش
چرا در نماز سلام می دهیم؟ هدف از این سه سلام: «ایها النبی، علینا و علی عبادالله الصالحین، علیکم» چیست؟ منظور از سلام اول ظاهراً مشخص است که رسول اکرم (ص) است، اما مفهوم سلام دوم (علینا و علی عباد الله الصالحین) و سلام سوم (علیکم) چیست؟
پاسخ اجمالی
سلام در زبان و ادبیات عرب به معنای درود بوده، و از این باب هم در زمان ملاقات و هم در زمان خداحافظی کاربرد دارد. این سه سلام در احادیث ذکر شده اند، اما کسی هرسه اینها را با هم واجب ندانسته است.
برای فهم معنای این سلام ها لازم است به ترجمه آنها دقت کنیم:
ترجمه:
«درود و سلام بر تو ای پیغمبر، و رحمت و برکات خدا بر تو باد».
«درود و سلام از خداوند عالم بر ما نماز گزاران و تمام بندگان خوب او».
«درود و سلام و رحمت و برکات خداوند بر شما مؤمنین باد».
با توجه به این ترجمه مشخص می شود که ضمائر موجود به چه کسانی برگشت می کند.
در باب معنای سلام نیز امام صادق (ع) فرموده اند: معنای سلام در انتهای نماز، امان است؛ یعنی کسی که امر خداوند و سنت پیغمبر را با اخلاص و خشوع انجام می دهد، برای او از بلای دنیا امان و از عذاب آخرت نجات است. و سلام اسمی از اسمای الاهی است.
پاسخ تفصیلی
برای دریافت جواب از پرسش اول، نمایه 13141 (سایت: 12808) را مطالعه نمایید.
همان گونه که می دانید، نماز دارای سه سلام است: "السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته"، "السلام علینا و علی عباد الله الصاحین" و "السلام علیکم و رحمة الله و برکاته". [1] مراجع عظام هر سه اینها را با هم واجب نمی دانند، و در این که کدام یک از اینها واجب و کدام یک را باید از باب احتیاط خواند، و یا مستحب است، دیدگاه های مختلفی از سوی فقها مطرح شده است.
سلام در زبان و ادبیات عرب به معنای درود بوده و از این باب هم در زمان ملاقات و هم در زمان خداحافظی کاربرد دارد، و مختص موقعیّتی خاص نیست. از این باب، استفاده از این کلمه در پایان نماز امری عجیب نبوده و در ادبیات عرب، استفاده ای رایج است.
اما برای این که مشخص شود در سلام اول، دوم و سوم نماز چه کسانی منظور هستند و این سلام و درود ما متوجه چه کسانی ست، لازم است که در معنای آن تأمّلی کنیم. در ترجمه ای که از این سه سلام در رساله های فقهی آمده، می توان هدف و مقصود از اینان را به دست آورد:
سلام اول " درود و سلام بر تو ای پیامبر، و رحمت و برکات خدا بر تو باد".
سلام دوم: "درود و سلام از خداوند عالم بر ما نماز گزاران و تمام بندگان خوب او".
سلام سوم: "درود و سلام و رحمت و برکات خداوند بر شما مؤمنان باد". [2]
با توجه به ترجمه ای که برای سه سلام شده، مشخص می شود که ضمیرهای در آن به چه کسانی برگشت می کند.
در مورد ضمیر «علیکم» در سلام سوم، نیز روایاتی وجود دارد که موارد خاصی را بیان می کنند؛ اما مصداق کامل این ضمیر را همان طور که در ترجمه آمده مؤمنان ذکر کرده اند.
امام صادق (ع) نیز در حدیثی معنای سلام را این گونه بیان کردند: «معنای سلام در انتهای نماز، امان است؛ یعنی، کسی که امر خداوند و سنت پیامبر (ص) را با اخلاص و خشوع انجام می دهد، برای او از بلای دنیا امان و از عذاب آخرت نجات است. سلام اسمی از اسمای الاهی است». [3]
در باره حکمت ذکر سلام نیز می توان احتمالاتی داد. از آن جا که نماز گفت و گویی بین عبد و خالق است، گفته می شود دعای پس از نماز توسط خداوند مستجاب می شود و ما با این سلام، درود و رحمت خداوند را برای پیغمبر، خود و نمازگزاران دیگر می خواهیم که خود امری با ارزش بوده و می تواند خاتمه ای عالی برای نماز باشد و انسان با این سلام از نماز خارج شود، و روایت امام صادق (ع) که سلام نماز را به معنای امان ذکر فرمودند، با این معنا همخوانی دارد.
در انتها لازم به ذکر است که تفاسیر عرفانی بسیاری برای این سلام ها آورده شده که ذکر موردی از آن می تواند مفید فائده واقع شود. امام خمینی (ره) در تشریح سلام نماز می گوید: "بدان که عبد سالک چون از مقام سجود که سر فنا است، به خود آمد و حالت سهو و هوشیاری برای او دست داد و از حال غیبت از خلق به حال حضور رجوع کرد، سلام دهد به موجودات- سلام کسی که از سفر و غیبت مراجعت نموده. پس در اول رجوع از سفر، سلام به نبی اکرم دهد ... و پس از آن، به اعیان دیگر موجودات به طریق تفصیل و جمع توجه کند". [4]
[1] . شیخ طوسی، التهذیب، ج2، ص93، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365 ش.
[2] . حسینی سیستانی، سید علی، توضیح المسائل. ص 218 ، انتشارات سرور، قم، 1418 ق.
[3] . علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج 82، ص 308، مؤسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ق.
[4] . امام خمینی، آداب نماز، ص 366، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1370 ش.
ججججججججججججججججججججججججججججججججج
مخاطبان سلام در نماز چه کسانی هستند؟
اگر ظاهر امر در نظر گرفته شود، گفته می شود: این سلامها از طرف نمازگزاران بیان میشود، امّا در واقع این سلامها از ناحیه خداوند صادر میشود، ولی از زبان نمازگزار بیان میشود.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان؛ در نماز میخوانیم «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» مورد خطاب سلام های نماز چه کسانی هستند؟ و سلامهای آخر نماز از طرف چه کسی صادر میشود؟
اگر ظاهر امر در نظر گرفته شود، گفته می شود: این سلامها از طرف نمازگزاران بیان میشود، امّا در واقع این سلامها از ناحیه خداوند صادر میشود، ولی از زبان نمازگزار بیان میشود. و در حقیقت ، نمازگزار ترجمان سخن خداوند است و این توفیق به این عبد و نمازگزار داده شده است که سخن خداوند را به مخاطبین برسانند.
امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ در جواب این سؤال که معنای السلام علیکم امام چیست؟ میفرماید: امام مترجم سخن خداوند است و به اهل جماعت میگوید، شما از عذاب روز آخرت در امان هستید.[1]
بنابراین، این سلامها از ناحیه خداوند و فرشتگان موکل هستند که از زبان آن نمازگزار صادر میشوند.
در آخر نماز به چه کسانی سلام میدهیم؟
به طور معمول در آخر نماز، نمازگزار سه سلام میدهد، سلام اول مورد خطابش روشن است که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ میباشد، اگر چه در بعضی از روایات اهلبیت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ هم ذکر شدهاند که باید به آنها سلام کرد.[2] امّا جمله دوم عبارت است: السلام علینا و علی عباد الله الصالحین، در این جمله نمازگزار به وسیله کلمه علینا هم به خود و هم به دیگر نمازگزاران سلام میکند و با کلمه «عباد الله الصالحین» به همه بندگان شایستة خدا سلام میکند.
*صالحین چه کسانی هستند؟
قرآن گروههای مختلفی را جزء صالحین قرار داده از جمله:
انبیاء: خداوند انبیاء را جزء صالحین دانسته و فرموده: «و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس کل من الصالحین؛[3] زکریا و یحیی و عیسی و الیاس جز صالحان هستند.» و در آیات دیگر نسبت به انبیاء دیگر آنها را جز صالحین شمرده است.
مؤمنین: خداوند کسانی را که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و امر به معروف و نهی از منکر میکنند و در کارهای خیر سرعت میگیرند جزء صالحان میداند، «یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ أُولئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ»[4] «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ»[5] و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند آنها را در زمرة صالحان وارد خواهیم کرد»
جنیان مؤمن: از آنجا که جنیان دو گروهند، گروهی که ایمان دارند و گروهی که ایمان ندارند، لذا بعضی از جنیان صالح و بعضی غیر صالحند. «وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ»[6] «و اینکه در میان ما افرادی صالح و افرادی غیر صالحند».
بنابراین کلمه «عبادالله الصالحین» شامل تمام بندگان شایسته خدا میشود، چون این کلمه، به صورت جمع آمده که «الف و لام» هم روی آن آمده و دلالت بر جمیع میکند، یعنی هر کس که صالح باشد چه انبیاء باشند و چه مؤمنین انسی و چه مؤمنین جنی، نمازگزار بر همه آنها سلام میدهد.
جملة سوم: «السّلام علیکم و رحمة الله برکاته». در این جمله مخاطب مبهم است، امّا در روایات مصادیقی از این مخاطب را بیان فرمودهاند از جمله گفته شده: این سلامها خطاب به ملائکه موکل انسان هستند. در بعضی از روایات گفته شده این سلام خطاب به تمام ملائکه و فرشتگان است و در بعضی آمده که این سلامها به انبیاء الهی است.[7] و شاید هم بتوان گفت: بعد از آن که نمازگزار در سلام اول به خصوص رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ (و اهلبیت) سلام کرد و در سلام دوم به تمام نمازگزاران و تمام بندگان شایسته اعم از انبیاء و مؤمنین انسی و جنّی و ملائکه سلام کرد در سلام سوم به صورت جمعی به همه آنها سلام میدهد و همه را مورد مخاطب خود قرار میدهد.
*تشریع سلام سوم در معراج به رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ در مورد نماز خود در معراج میفرماید: چون به خود و اهلبیت خود صلوات فرستادم استقامت نمودم، دیدم فرشتگان و انبیاء و مرسلین پشت سر من صف کشیدهاند، خطاب به من رسید، ای محمّد: بر ایشان سلام کن، پس گفتم: السلام علیکم و رحمة الله و برکاته. پس وحی رسید «سلام و تحیت منم، و تو و ذریهات رحمت و برکات هستید.»[8]
در مورد فلسفه ی سلامهای آخر نماز، در روایات اشاراتی وجود دارد؛ از جمله:
امام رضا ـ علیه السّلام ـ در بیان فلسفه این که چرا سلام تحلیل نماز است؟ در جواب کسی که از ایشان پرسید: چرا خداوند سلام را تحلیل نماز قرار داده و چرا به جای آن، تکبیر و تسبیح یا چیز دیگری قرار نداد؟ فرمود: چون وقتی نمازگزار خواست شروع به نماز کند، کلام مخلوقین را بر خود حرام کرد و توجّه به خدا و خالق کرد؛ امّا تحلیل نماز به کلام مخلوقین است و انتقال به طرف مخلوقین است و اولین چیزی که انسانها میگویند سلام است.[9] و به این سر و معنا هم عرفاء اشاره کردهاند؛ از جمله امام خمینی (ره) میفرماید: چون نمازگزار از مقام سجود که سرّ سجود فناء است به خود آمد و حالت هوشیاری به او دست داد و از حال غیبت خلق به حال حضور، رجوع کرد، به موجودات سلام میدهد، سلام کسی که از سفر و غیبت برگشته است، پس از این رجوع، اول به نبی اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ سلام میدهد و بعد از آن، به اعیان دیگر موجودات و جمیع ملائکه خدا و انبیاء و مرسلین که در این سفر همراه او بودند سلام میکند و سلامت آنها را از خدا تقاضا میکند،... بعد میفرماید: کسی که در نماز غایب از خلق نبوده و مسافر الی الله نبوده برای او سلام حقیقت ندارد و جز لقلقة لسان چیزی نبوده... و اگر در نماز که حقیقت معراج است عروجی حاصل نشد و از بیت نفس خارج نشده سلام برای او نیست.
[1] . وسائل، ابواب تسلیم، ج 4، باب 4.
[2] . من لایحضره، قم، منشورات جامعه مدرسین، چاپ دوم، ج 1، ص 319.
[3] . انعام/ 85.
[4] . آلعمران/ 114.
[5] . عنکبوت/ 9.
[6] . جن/ 11.
[7] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1403، ج 82، ص 306.
[8] . ر.ک: مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحب قرانی، قم، انتشارات دارالتفسیر، چاپ اول، 1374، ج 4، ص 127؛ و موسوی خمینی، روح الله، سر الصلوة، تهران، موسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، چاپ دوم، 1372، ص 108.
[9] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1403، ج 82، ص 306؛ و وسائل، ابواب تسلیم، باب 1، ح 11.
منبع: شبستان
انتهای پیام/