● مرضيه علمدار .ب - تفسیر نمونه
شأن نزول:
نقل کردهاند که: پیامبر صلّى اللّه علیه و آله در یکى از روزهاى جمعه در «صفّه» (سکوى بزرگى که در کنار مسجد پیامبر صلّى اللّه علیه و آله قرار داشت) نشسته بود و گروهى نزد حضرت حاضر بودند، و جا تنگ بود، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله عادتش این بود که مجاهدان بدر را اعم از مهاجر و انصار احترام فراوان مىکرد، در این هنگام گروهى از بدریون وارد شدند، در حالى که دیگران قبل از آنها اطراف پیامبر صلّى اللّه علیه و آله را پر کرده بودند، هنگامى که مقابل پیامبر صلّى اللّه علیه و آله رسیدند سلام کردند، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله پاسخ فرمود سپس به حاضران سلام کردند آنها نیز پاسخ گفتند، آنها روى پاى خود ایستاده بودند، و منتظر بودند حاضران به آنها جا دهند ولى هیچ کس تکان نخورد! این امر بر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله سخت آمد، رو به بعضى از کسانى که اطراف او نشسته بودند کرد و فرمود: فلان و فلانى برخیزید، چند نفر را از جا بلند کرد تا واردین بنشینند (و این در حقیقت نوعى ادب آموزى و درس احترام گذاردن به پیش کسوتان در ایمان و جهاد بود.)
ولى این مطلب بر آن چند نفر که از جا برخاستند ناگوار آمد، منافقان گفتند:
پیامبر صلّى اللّه علیه و آله رسم عدالت را رعایت نکرد! در اینجا آیه نازل شد و قسمتى از آداب نشستن در مجالس را براى آنها شرح داد.
ثبت نظر
احترام به پیش کسوتان در مجالس در تعقیب دستورى که در آیات گذشته در مورد ترک نجوا در مجالس، و محدود ساختن آن به موارد معین آمده، در این آیه یکى دیگر از آداب مجلس را بازگو کرده، مىفرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! هنگامى که به شما گفته شود:
مجلس را وسعت بخشید (و به تازه واردها جا دهید) وسعت بخشید» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا).
که اگر چنین کنید: «خداوند (بهشت را) براى شما وسعت مى‌بخشد» و در
این جهان نیز به قلب و جان و رزق و روزى شما وسعت مىدهد (یفسح الله لکم).
و از آنجا که گاهى مجلس آن چنان مملوّست که بدون برخاستن بعضى جا براى دیگران پیدا نمىشود، و یا اگر جائى پیدا مىشود مناسب حال آنها نیست در ادامه آیه مىافزاید: «و هنگامى که گفته شود: برخیزید برخیزید» (و اذا قیل انشزوا فانشزوا).
نه تعلل جوئید و نه به هنگامى که بر مىخیزید ناراحت شوید، چرا که گاه تازه واردها از شما براى نشستن سزاوارترند به خاطر خستگى مفرط، یا کهولت سن، و یا احترام خاصى که دارند، و یا جهات دیگر.
سپس به بیان پاداش انجام این دستور الهى پرداخته مىافزاید: اگر چنین کنید «خداوند کسانى را که ایمان آورده‌اند و کسانى را که علم به آنها داده شده درجات عظیمى مى‌بخشد» (یرفع الله الذین آمنوا منکم و الذین اوتوا العلم درجات).
اشاره به این که اطاعت این دستورات دلیل بر ایمان و علم و آگاهى است، و نیز اشاره به این که اگر پیغمبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله به بعضى دستور داد از جا برخیزند و به تازه واردان جا دهند براى یک هدف مقدس الهى و احترام به پیشگامان در ایمان و علم بوده است.
و از آنجا که گروهى این آداب را با طیب خاطر و از صمیم دل انجام مىدهند، و گروه دیگرى با کراهت و ناخشنودى، یا براى ریا و تظاهر، در پایان آیه مىافزاید:
«و خداوند به آنچه انجام مىدهید آگاه است» (و الله بما تعملون خبیر).
این آیه نشان مىدهد آنچه مقام آدمى را نزد خدا بالا مىبرد، دو چیز است:
ایمان و علم.
آیه ۱۱ - سوره مجادله
آیه يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللهُ لَكُمْ وَ إِذا قيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرٌ [11]
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هنگامى‌كه به شما گفته شود: «مجلس را وسعت بخشيد [و به تازه واردها جا دهيد]»، وسعت بخشيد، خداوند [بهشت را] براى شما وسعت مى‌بخشد؛ و هنگامى‌كه گفته شود: «برخيزيد»، برخيزيد؛ اگر چنين كنيد، خداوند كسانى از شما را كه ايمان آورده‌اند و كسانى را كه علم به آنان داده شده درجات عظيمى مى‌بخشد؛ و خداوند به آنچه انجام مى‌دهيد آگاه است.
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی‌که به شما گفته شود: «مجلس را وسعت بخشید [و به تازه واردها جا دهید]»، وسعت بخشید، خداوند [بهشت را] برای شما وسعت می‌بخشد؛ و هنگامی‌که گفته شود: «برخیزید»، برخیزید؛ اگر چنین کنید
۱ -۱
(مجادله/ ۱۱)
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ یَقُومُ لَهُ النَّاسُ فَنَهَاهُمُ اللهُ أَنْ یَقُومُوا لَهُ فَقَالَ فَافْسَحُوا أَیْ وَسِّعُوا لَهُ فِی الْمَجْلِسِ وَ إِذا قِیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا یَعْنِی إِذَا قَالَ قُومُوا فَقُومُوا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگامی‌که وارد مسجد شد، مردم در برابر او قیام می‌کردند. او آنان را از این کار بازداشت و فرمود: فَافْسَحُوا یعنی در مجلس برای او جا باز کنید. وَ إِذا قِیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا یعنی هنگامی‌که گفت: «برخیزید». پس برخیزید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۴
بحارالأنوار، ج۱۷، ص۲۸/ القمی، ج۲، ص۳۵۶/ نورالثقلین/ البرهان
۱ -۲
(مجادله/ ۱۱)
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا دَخَلَ مَنْزِلًا قَعَدَ فِی أَدْنَی الْمَجْلِسِ إِلَیْهِ حِینَ یَدْخُلُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این‌گونه بود که در هر منزلی که وارد می‌شد همان دم در می‌نشست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۴
الکافی، ج۲، ص۶۶۲/ نورالثقلین
۱ -۳
(مجادله/ ۱۱)
الصّادق (علیه السلام)- کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَکْثَرَ مَا یَجْلِسُ تُجَاهَ الْقِبْلَهًْ.
امام صادق (علیه السلام)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بیشتر اوقات رو به قبله می‌نشست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۴
الکافی، ج۲، ص۶۶۱/ نورالثقلین
۱ -۴
(مجادله/ ۱۱)
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ رَضِیَ بِدُونِ التَّشَرُّفِ مِنَ الْمَجْلِسِ لَمْ یَزَلِ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ مَلَائِکَتُهُ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ حَتَّی یَقُومَ.
امام صادق (علیه السلام)- هرکس بدون توجّه به صدر مجالس، هرجا که ممکن شد بنشیند و راضی باشد، تا آنگاه که از جا بر خیزد، پیوسته و دمادم خدای عزّوجلّ و فرشتگان خدا بر او صلوات می‌فرستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۴
الکافی، ج۲، ص۶۶۱/ نورالثقلین
۱ -۵
(مجادله/ ۱۱)
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَنْبَغِی لِلْجُلَسَاءِ فِی الصَّیْفِ أَنْ یَکُونَ بَیْنَ کُلِّ اثْنَیْنِ مِقْدَارُ عَظْمِ الذِّرَاعِ لِئَلَّا یَشُقَّ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ فِی الْحَرِّ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- آنان که در تابستان دور هم نشینند، شایسته است که میان هر دو تن به‌اندازه‌ی استخوان ذراعی (فاصله) باشد تا از نزدیکی به هم و سختی گرما دلتنگی نکشند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۴
الکافی، ج۲، ص۶۶۲/ نورالثقلین
خداوند کسانی از شما را که ایمان آورده‌اند درجات عظیمی می‌بخشد
۲ -۱
(مجادله/ ۱۱)
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ لِلْإِیمَانِ دَرَجَاتٍ وَ مَنَازِلَ یَتَفَاضَلُ الْمُؤْمِنُونَ فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ قَال ... ثُمَّ ذَکَرَ مَا فَضَّلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ أَوْلِیَاءَهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَقَالَ عَزَّوَجَل ... یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجات ... فَهَذَا ذِکْرُ دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ وَ مَنَازِلِهِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
امام صادق (علیه السلام)- برای ایمان درجات و مراتبی است که مؤمنین نسبت به آنها نزد خدا بر یکدیگر برتری دارند؟ ... خداوند متعال فرمود: پیامبران خود را هم بر یکدیگر فضیلت داده، ... در قرآن می‌فرماید: یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجات ٍوَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیر این‌ها درجات ایمان و مراتب آن در نزد خداوند بودند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۴
الکافی، ج۲، ص۴۰/ بحارالأنوار، ج۲۲، ص۳۰۸/ بحارالأنوار، ج۶۶، ص۲۹/ دعایم الإسلام، ج۱، ص۱۰
و کسانی را که علم به آنان داده شده است
۳ -۱
(مجادله/ ۱۱)
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَی الشَّهِیدِ دَرَجَهًٌْ وَ فَضْلُ الشَّهِیدِ عَلَی الْعَابِدِ دَرَجَهًٌْ وَ فَضْلُ النَّبِیِّ عَلَی الْعَالِمِ دَرَجَهًٌْ وَ فَضْلُ الْقُرْآنِ عَلَی سَائِرِ الْکَلَامِ کَفَضْلِ اللَّهِ عَلَی سَائِرِ خَلْقِهِ وَ فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَی سَائِرِ النَّاسِ کَفَضْلِی عَلَی أَدْنَاهُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- عالم یک درجه بر شهید برتری دارد و شهید یک درجه بر عابد برتری دارد و نبی بر عالم یک درجه برتری دارد. برتری قرآن نسبت به دیگر سخن‌ها، مثل برتری خداوند بر دیگر مخلوقات است و برتری عالم بر دیگر مردم مثل برتری من بر دیگر مردم [و پست‌ترین مردم] است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۴
نورالثقلین
۳ -۲
(مجادله/ ۱۱)
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- بَیْنَ الْعَالَمِ وَ الْعَابِدِ مِائَهًُْ دَرَجَهًٍْ بَیْنَ کُلِّ دَرَجَتَیْنِ حُضْرُ الْجَوَادِ الْمُضَمَّرِ سَبْعِینَ سَنَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- بین عالم و عابد صد درجه فاصله است. و فاصله‌ی میان هر دو درجه به‌اندازه‌ی مسافتی است که فاصله آنها باندازه هفتاد سال دویدن اسب نجیب کمر باریک است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۴
نورالثقلین
۳ -۳
(مجادله/ ۱۱)
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ فَضْلَ الْعَالِمِ عَلَی الْعَابِدِ کَفَضْلِ الْقَمَرِ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ عَلَی سَائِرِ الْکَوَاکِبِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- برتری دانشمند بر عابد مانند برتری ماه شب چهارده بر دیگر ستارگان است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۴
عوالی اللیالی، ج۱، ص۳۵۸/ بحرالعرفان، ج۱۵، ص۳۳۶
۳ -۴
(مجادله/ ۱۱)
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَشَفَعَ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ الْأَنْبِیَاءُ (علیهم السلام) ثُمَّ الْعُلَمَاءُ ثُمَّ الشُّهَدَاءُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- شفیعان روز قیامت این‌ها هستند: پیامبران، آنگاه عالمان، آنگاه شهیدان.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۴
بحرالعرفان، ج۱۵، ص۳۳۶
۳ -۵
(مجادله/ ۱۱)
أمیرالمومنین (علیه السلام)- مَنْ جَاءَتْهُ مَنِیَّتُهُ وَ هُوَ یَطْلُبُ الْعِلْمَ فَبَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) دَرَجَهًٌْ.
امام علی (علیه السلام)- هرکس به امید علم آموزی به‌دنبال علم برود [رتبه‌اش آنقدر بالا است که] بین او و انبیاء (علیهم السلام) یک درجه فاصله است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۶
نورالثقلین
۳ -۶
(مجادله/ ۱۱)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یَرْفَعُ اللَّهُ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الَّذِینَ لَمْ یُؤْتَوُا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ؛ یعنی خداوند مؤمنان دانشمند را چندین درجه بر کسانی که دانش ندارند بلند می گرداند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۶
بحرالعرفان، ج۱۵، ص۳۳۵
۳ -۷
(مجادله/ ۱۱)
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا أَبَاذَرٍّ (رحمة الله علیه) مَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ یَلْتَمِسُ بَاباً مِنَ الْعِلْمِ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ نَبِیٍّ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ حَرْفٍ یَسْمَعُ أَوْ یَکْتُبُ مَدِینَهًًْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ طَالِبُ الْعِلْمِ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ أَحَبَّهُ الْمَلَائِکَهًُْ وَ أَحَبَّهُ النَّبِیُّونَ وَ لَا یُحِبُّ الْعِلْمَ إِلَّا السَّعِیدُ فَطُوبَی لِطَالِبِ الْعِلْمِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ مَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ یَلْتَمِسُ بَاباً مِنَ الْعِلْمِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ شَهِیدٍ مِنْ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ طَالِبُ الْعِلْمِ حَبِیبُ اللَّهِ وَ مَنْ أَحَبَّ الْعِلْمَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّهًُْ وَ یُصْبِحُ وَ یُمْسِی فِی رِضَا اللَّهِ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَشْرَبَ مِنَ الْکَوْثَرِ وَ یَأْکُلَ مِنْ ثَمَرَهًِْ الْجَنَّهًِْ وَ یَکُونُ فِی الْجَنَّهًِْ رَفِیقَ خَضِرٍ (علیه السلام) وَ هَذَا کُلُّهُ تَحْتَ هَذِهِ الْآیَهًِْ یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجات.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای اباذر (رحمة الله علیه) اگر کسی از خانه‌اش بیرون برود تا مطلبی از علم و دانش را طلب نموده و به‌دست آورد، خدای توانا و بزرگ برای او به هر گامی ثواب و پاداش پیغمبری از پیغمبران را می‌نویسد. (حکم کرده و فرمان می‌دهد) و به هر حرفی [از حروف هجاء: ا، ب، ث، تا آخر، یا به هر کلمه و سخنی] که بشنود یا بنویسد شهری در بهشت به او عطاء نموده و می‌بخشد، و طالب علم و خواهان دانش را خدا و فرشتگان و پیغمبران دوست می‌دارند، و جز سعید و نیکبخت علم و دانش را دوست نمی‌دارد، پس روز رستاخیز خوشا به‌حال طالب علم [که سعادت و نیکبختی را به‌دست آورده است] و کسی که از خانه‌اش بیرون برود تا پاره‌ای از علم را درخواست نماید، خدا برای او به هر گامی پاداش شهید و کشته‌شده از کشته‌شدگان در [جنگ] بدر را می‌نویسد، و طالب و درخواست‌کننده‌ی علم دوست خداست، و کسی که علم و دانش را دوست دارد بهشت برای او واجب و لازم می‌گردد. و بامداد و شبانگاه در رضاء و خوشنودی خدا است و از دنیا نمی‌رود تا اینکه از [آب] کوثر بنوشد، و از میوه‌ی بهشت بخورد، و در بهشت رفیق و یار خضر (علیه السلام) است، و همه‌ی این سخنان در تفسیر این آیه است: یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۶
بحارالأنوار، ج۱، ص۱۷۸/ جامع الأخبار، ص۳۷
۳ -۸
(مجادله/ ۱۱)
العسکری (علیه السلام)- أَنَّ رَجُلًا مِنْ فُقَهَاءِ شِیعَتِهِ کَلَّمَ بَعْضَ النُّصَّابِ فَأَفْحَمَهُ بِحُجَّتِهِ حَتَّی أَبَانَ عَنْ فَضِیحَتِهِ فَدَخَلَ عَلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) وَ فِی صَدْرِ مَجْلِسِهِ دَسْتٌ عَظِیمٌ مَنْصُوبٌ وَ هُوَ قَاعِدٌ خَارِجَ الدَّسْتِ وَ بِحَضْرَتِهِ خَلْقٌ مِنَ الْعَلَوِیِّینَ وَ بَنِی‌هَاشِمٍ فَمَا زَالَ یَرْفَعُهُ حَتَّی أَجْلَسَهُ فِی ذَلِکَ الدَّسْتِ وَ أَقْبَلَ عَلَیْهِ فَاشْتَدَّ ذَلِکَ عَلَی أُولَئِکَ الْأَشْرَافِ فَأَمَّا الْعَلَوِیَّهًُْ فَأَجَلُّوهُ عَنِ الْعِتَابِ وَ أَمَّا الْهَاشِمِیُّونَ فَقَالَ لَهُ شَیْخُهُمْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَکَذَا تُؤْثِرُ عَامِّیّاً عَلَی سَادَاتِ بَنِی هَاشِمٍ مِنَ الطَّالِبِیِّینَ وَ الْعَبَّاسِیِّینَ فَقَالَ (علیه السلام) إِیَّاکُمْ وَ أَنْ تَکُونُوا مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ أُوتُوا نَصِیباً مِنَ الْکِتابِ یُدْعَوْنَ إِلی کِتابِ اللهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ یَتَوَلَّی فَرِیقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ أَتَرْضَوْنَ بِکِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَکَماً قَالُوا بَلَی قَالَ أَلَیْسَ اللَّهُ یَقُولُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللهُ لَکُمْ إِلَی قَوْلِهِ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ فَلَمْ یَرْضَ لِلْعَالِمِ الْمُؤْمِنِ إِلَّا أَنْ یُرْفَعَ عَلَی الْمُؤْمِنِ غَیْرِ الْعَالِمِ کَمَا لَمْ یَرْضَ لِلْمُؤْمِنِ إِلَّا أَنْ یُرْفَعَ عَلَی مَنْ لَیْسَ بِمُؤْمِنٍ أَخْبِرُونِی عَنْهُ قَالَ یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ.
امام عسکری (علیه السلام)- که یکی از فقهای شیعه او با یکی از ناصبی‌ها بحث و مناقشه کرده و با برهان خویش، دهان او را بسته و باعث رسوایی او شده است. پس آن فقیه شیعه بر علیّ‌بن‌محمّد (علیه السلام) وارد شد و در صدر مجلسش، اریکه بزرگی قرار داشت و امام (علیه السلام) بیرون از اریکه نشسته بود و در مقابلش مردمی از علوییّن و بنی‌هاشم نشسته بودند. امام (علیه السلام) آنقدر آن فقیه را بالا برد تا او را در صدر مجلس نشانده و خود نیز نزد او رفت و نشست. این امر بر آن اشراف گران آمد. علویّین او را سرزش نکردند و امام (علیه السلام) را اجلّ از عتاب دانستند. امّا شیخ هاشمیان به او گفت: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این چنین فردی از عوام را بر سادات بنی‌هاشم یعنی طالبیان و عبّاسیان ترجیح می‌دهی»؟ فرمود: «برحذر باشید از اینکه همچون کسانی باشید که خداوند تعالی در مورد آنان فرمود: آیا ندیدی کسانی را که بهره‌ای از کتاب [آسمانی] داشتند، به‌سوی کتاب الهی دعوت شدند تا در میان آنها داوری کند، سپس گروهی از آنان، [با علم و آگاهی]، روی می‌گردانند، درحالی‌که [از قبول حق] اعراض دارند؟. (آل عمران/۲۳) آیا کتاب خداوند عزّوجلّ را به‌عنوان حَکَم می‌پذیرید؟ گفتند: «بله». فرمود: «آیا خداوند نمی‌فرماید: یَا أَیُّهَا الذِینَ آمَنُوا إِذَا قِیل لکُمْ تَفَسَّحُوا فِی المَجَالسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللهُ لکُمْ ... و الذِینَ أُوتُوا العِلمَ دَرَجَاتٍ پس خداوند، راضی و خشنود نشده است مگر آنکه عالم مؤمن را بر مؤمن غیر عالم برتری دهد؛ همچنان‌که راضی نشده است که مؤمن را بر غیر مؤمن برتری دهد. حال نظرتان را بگویید، مگر چنین نیست؟ مگر خداوند نفرمود: یَرْفَعِ اللهُ الذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ والذِینَ أُوتُوا العِلمَ دَرَجَاتٍ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۶
مستدرک الوسایل، ج۹، ص۵۲؛ «اخبرونی عنه قال یرفع الله ... درجات» محذوف/ بحارالأنوار، ج۲، ص۱۳/ الاحتجاج، ج۲، ص۴۵۴/ الإمام العسکری، ص۳۵۱؛ «غیر العالم کما لم یرض ... العلم درجات» محذوف/ نورالثقلین