برخورد های محترمانه و کریمانه در قرآن
خداوند رحمان و رحیم حساب ویژه ای بر ارزش و حرمت و آبروی انسان ها دارد. به گونه ای که حتی شاد نمودن یک انسان مؤمن و گره از کار او گشودن و به او خدمت کردن و کمک کردن، در پیشگاه خداوند متعال، بزرگ و مهم است و موجب خوشنودی و تقرب به او جلّ جلاله می شود. و در مقابل، رنجاندن و هتک حرمت دیگران از جانب خداوند بی پاسخ نیست و البته این حقایقی است که به تجربه ثابت شده است.
سری به قرآن کریم می زنیم و از این گلستان شاخه های دیگری برمی چینیم. در آیه 83 سوره بقره، خدای متعال ضمن طرح مسائل گوناگون، رفتارشایسته مردم با یکدیگر را نیز مورد توجه قرار داده و می فرماید: «. . . و قولوا للناس حُسناً. . . ». آری گفتار انسان ها با یکدیگر باید محترمانه و با رعایت شخصیت افراد باشد و موجب رنجش و دل آزردگی آنان نشود. از دیگر آیات زیبا و روح بخش قرآن عزیز در این رابطه، آیه 86 سوره نساء می باشد که می فرماید: «و إذا حُییتم بتحیه فحیوا بأحسنَ منها أو رُدّوها إن الله کان علی کلّ شیءٍ حسیباً».
این تعبیر زیبا در این آیه شریفه نشانه توجه خدای متعال به نیکویی برخورد انسان ها با یکدیگر دارد، به نحوی که از مطرح کردن آن در کتاب بزرگ خویش ابایی نداشته و بلکه مردم را ملزم به رعایت آن می کند، چرا که نتیجه این سلام و تحیت و احترام متقابل، تداوم و استحکام روابط در جامعه اسلامی و وحدت میان مسلمین می باشد، که امری لازم و ضروری است. بر اساس روایات در احکام فقهی اسلام نیز جواب سلام واجب برشمرده می شود، حتی اگر انسان در نماز باشد؛ نمازی که از سوی خدای حکیم فرض شده و نباید در آن سخن اضافه بر آنچه مشخص گردیده گفته شود. اما کرامت و ارزش انسان در نزد خدا تا اندازه ای است که به منظور حفظ این کرامت و حرمت شخص سلام کننده، به نمازگزار اجازه داده می شود که پاسخ او را به نحوی شایسته بدهد؛ زیرا در غیر این صورت ممکن است موجب تحقیر و خرد شدن شخصیت فرد شود، که چنین چیزی مطلوب حضرت حق نمی باشد.
نکته قابل ذکراینکه در پایان این آیه کریمه اشاره گردیده که خدا وند برهمه چیزآگاه است و حساب دقیق همه چیز را دارد؛ «إن الله کان علی کلّ شیءٍ حسیباً». یعنی چیزی نزد خدای علیم مخفی نمی ماند و نوع رفتار شما انسان ها با یکدیگر را هم در نظر دارد و به میزان عملکرد خوب و بدتان به شما جزا و پاداش می دهد.در جاهای دیگر قرآن کریم، به پیامبر رحمت (صلی الله علیه و آله) نیز توصیه به رعایت احترام و تکریم مردم می کند. و این مطلب افزون بر اینکه نشانه اهمیت اکرام و احترام متقابل در جامعه اسلامی است، در واقع به این جهت می باشد که پیامبراعظم الگوی نیکویی برای مؤمنین بشمار رفته، که آنها باید به این الگو تأسی کنند و رفتار پسندیده حضرتش را در زندگی بکاربرند؛ «ولکم فی رسول الله أسوهٌ حسنهٌ» (احزاب، 21).
از جمله این آیات، شریفۀ«وإذا جاءک الذین یؤمنون بآیاتنا فقُل سلامٌ علیکم. . . کتَب ربّکم علی نفسه الرحمة. . . » (انعام، 54) می باشد. خداوند در این آیه خطاب به رسول اکرم می فرماید هنگامی که مؤمنان به نزد تو می آیند، آنها را مورد تکریم قرار ده و با سلام خود که دارای پیام سلامت و رحمت است به آنان دلگرمی بده که این خود موجب تقویت ایمان و اراده آنها نیزمی شود.
و عبارت اخیرآیه نیز می تواند به عنوان دلیلی براین دستورباشد، وآن این که رحمت وعنایت خدای مهربان اقتضای چنین فرمایشی را دارد. چنانکه در آیه 159 سوره آل عمران می فرماید: «فبِما رحمة من الله لِنتَ لهم و لو کنتَ فَظّاً غلیظ القلب لانفضّوا مِن حولک. . . ». مسلم است که تنها محبت و مهربانی می تواند مردم را حول محور دین نگه دارد و سنگدلی و بیرحمی جمع آنان را پراکنده می سازد. سپس خداوند در ادامه همین آیه، پیامبر بزرگوار خویش را امر به عفو و بخشش مردم و حتی مشورت با آنان در امور می کند؛ «. . . فاعفُ عنهم واستغفر لهم و شاورهم فی الأمر. . . »؛ و معلوم است که مشورت پیامبر خدا با مردم در مسائل گوناگون، در حقیقت از مصادیق روشن احترام و بزرگداشت آنان محسوب می شود.
همچنین در آیاتی مانند: «. . . واخفِض جَناحَک للمؤمنین» (حجر، 88) و نیز «. . . و لا تُصَعّر خدّک للناس» (لقمان، 18)، خداوند رسول اعظم را به تواضع و فروتنی نسبت به مسلمین سفارش نموده است. البته خطاب اصلی آیاتی اینچنین به پیامبر است، اما مفاد آنها شامل همه مردم نیزمی شود.